Anksiyete (Kaygı) Bozukluğu: Nedir, Belirtileri ve Tedavisi - Bütün Psikoloji
Başımızdaki Kara Duman: Anksiyete (Kaygı)
Kaygı/anksiyete, modern dünyamızda çokça gözlemlenen ve kaçınılmaz bir durumdur. Kalabalıklar arasında, her eylemin bir rekabete dönüşebildiği ve zamanla yarıştığımız düşüncesini uyandırabilen günlük hayatta kaygılanmak da kaçınılmaz bir hale gelmiştir. Kişilerin hayatlarında ekonomik problemler, iş/okul stresi, insan ilişkileri gibi farklı meselelerden dolayı kaygı duyması olağandır. Bununla birlikte kaygının bizler için işlevsel olduğu da aşikardır. Kaygı, “dövüş veya kaç” durumunda tehlikeyi belirlememize ve tehlikeye tepki vermemize yardımcı olmakla birlikte zorluklarla başa çıkmamız için bizi motive edebilir, hatta “doğru” orandaki bir kaygı daha iyi performans göstermemize yardımcı olup eylemi ve yaratıcılığı teşvik edebilir (Mental Health Foundation, 2014). Peki, kaygı hangi noktada işlevsizleşir, duyulan kaygının patolojik olup olmadığını neye göre belirleyebiliriz? Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (American Psychiatric Association, 2013) “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı”nda (genellikle DSM-5 olarak kısaltması kullanılmaktır) anksiyete bozuklukları olarak adlandırılmış olan kategoride anksiyete bozukluklarının, aşırı korku, kaygı ve ilgili davranışsal rahatsızlıkları içeren bozuklukları kapsamakta olduğu belirtilmiştir. Bu bozukluklar, korku, kaygı veya kaçınma davranışlarını tetikleyen nesnelere, durumlara ve bağlantılı bilişsel düşüncelere göre birbirlerinden ayrılmaktadır. Bu noktada, korkunun gerçek veya algılanan mutlak tehdite verilen duygusal tepki, kaygının ise gelecekteki tehditlerin beklentisi olduğunu belirtmek yararlı olacaktır.
Anksiyete Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
DSM-5’te belirtilen anksiyete bozuklukları, ayrılma kaygısı bozukluğu, seçici konuşmazlık, özgül fobiler, sosyal anksiyete bozukluğu, panik bozukluğu, agorafobi ve yaygın anksiyete bozukluğundan oluşmaktayken obsesif-kompulsif bozukluk farklı bir kategoride bulunmaktadır (American Psychiatric Association, 2013) fakat daha önceki bir versiyon olan DSM-IV-TR’nin obsesif kompulsif bozukluğu anksiyete bozuklukları kategorisi altında bulundurmuş (American Psychiatric Association, 2000) olduğunun altını çizmek yararlı olacaktır. Ayrıca obsesif-kompulsif bozukluk sıklıkla anksiyete bozukluklarıyla eş zamanlı gözlemlenmektedir (National Institute of Mental Health, 2020). Bunlara ek olarak, anksiyete bozukluklarında belirli bir korku tepkisi olarak panik ataklar belirgin bir yere sahiptir (American Psychiatric Association, 2013).
Panik Atak Belirtileri Nelerdir?
Panik ataklar, dakikalar içinde doruğa ulaşan ani yoğun korku veya yoğun rahatsızlık dalgalanmalarıdır ve bu dalgalanmalara fiziksel ve/veya bilişsel semptomlar da eşlik eder. DSM-5’te belirtilen panik atak semptomları kalp çarpıntısı veya hızlanmış kalp atış hızı, terleme, titreme, nefes darlığı veya boğulma hissi, göğüs ağrısı, mide bulantısı veya karın ağrısı, baş dönmesi, dengesizlik, sersemlik veya baygınlık hissi, üşüme veya ısınma hissi, paresteziler (uyuşma veya karıncalanma hissi), derealizasyon (gerçek dışılık hissi) veya duyarsızlaşma (kendinden kopma), kontrolü kaybetme veya “çıldırma” korkusu, ölme korkusu şeklindedir, ayrıca kültüre özel semptomların da olabileceği önemle vurgulanmıştır. Panik ataklar beklenen ve beklenmeyen olarak ayrılabilir, beklenen panik ataklara tipik olarak korkulan bir nesne veya duruma tepki olarak yaşanması örnek verilebilir, beklenmeyen panik atakların ise ortaya çıkmasında belirli bir sebep yoktur. Ayrıca, panik atakların gözlenmesinin anksiyete bozukluklarıyla sınırlı olmadığını belirtmek önemlidir.
Kaygı Ne Kadar Normaldir?
Tüm bunlarla birlikte, bir durumun patolojik olup olmaması, normal-anormal ayrımları, durumun tanımlanışı ve izlenmesi gereken yol ile ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. Henker ve arkadaşlarının (2002) ergenlerle gerçekleştirdikleri bir çalışma, kaygılı ergenlerin anksiyete sorunlarının tanısal eşiğin altında olduğunda bile günlük yaşamlarının, duygusal, davranışsal ve bağlamsal alanlarda akranlarından önemli ölçüde farklı olduğu bulgusuyla sonuçlandırılmıştır. Buna göre, patolojik olan ve olmayan arasında kesin bir ayrım yapmanın tam olarak mümkün olmayacağını söylemek yanlış olmaz. Ayrıca, farklı psikoterapi ekolleri farklı değerlendirme ve tanı koyma kriterlerine ve pratiklerine sahip olabilir.
Kaygı Tedavisi & Psikoterapi
En bilindik olan yaklaşımlardan ikisi üzerinden örnek vermek gerekirse, psikodinamik ekol anksiyete semptomlarını bilinçdışı çatışmalar, savunmalar, nesneler ve kişilerarası ilişkiler ile açıklarken (Slavin-Mulford & Hilsenroth, 2012) bilişsel kuram, anksiyeteyi tehlike ihtimalini abartma eğilimi olarak açıklamaktadır (Bhatt ve ark., 2019). Dolayısıyla bu farklı açıklamalar ve bakış açıları durumun kavramsallaştırılmasında, değerlendirilmesinde ve terapi sürecinde farklılıklar yaratmaktadır. Psikodinamik terapilerin hedefi kişinin şimdiki davranışlarında geçmişin etkilerini anlaması ve öz-ayrımsamayken (Center for Substance Abuse Treatment, 1999), bilişsel kuramdan yararlanan bilişsel davranışçı terapilerin hedefi kişinin uyumsuz duygusal tepkilerini, kişinin düşüncelerini, davranışlarını veya her ikisini birden değiştirerek düzeltmektir (Kaczkurkin & Foa, 2015). İlaveten, psikodinamik terapilerde öznenin hikayesinde kaygının direkt veya sembolik anlamı irdelenir ve çalışılır. Örneğin sevgi nesneleriyle ilgili kaygılar, psikoseksüel kaygılar ve Oedipus çatışmalarıyla ilgili korkular klostrofobi ve agorafobi ile ilintidir, agorafobide öznenin kendi bütünlüğünü tehlikeye atmadan nesnelerden uzaklaşma sorunsalıyla karşılaşırken klostrofobide öznenin özerkliğini tehlikeye atmadan nesnelere yaklaşması sorunsalıyla karşılaşılabilir (Akhtar, 2020). Tedavi planı, kişinin tercihine, durumun şiddetine, eş zamanlı tıbbi hastalıklara ve psikolojik bozukluklara, madde kötüye kullanımı veya intihar riski gibi komplikasyonların varlığına, önceki tedavilerin geçmişine, maliyet sorunlarına ve belirli bir alandaki tedavi türlerinin mevcudiyetine bağlıdır (Bandelow ve ark., 2012). Belirli durumlarda ilaç tedavisi gerekli olabilmektedir. Psikolojik tedaviler ve ilaç tedavisi birbirinin alternatifi olmaktansa sıklıkla birbirine eşlik eden tedavilerdir.
Yazan: Ayşe Damla Acuner
Referanslar
Akhtar, S. (2020). Acının kaynakları: Korku, açgözlülük, suçluluk, kandırma, ihanet ve intikam (2. Baskı). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text rev.). doi:10.1176/appi.books.9780890423349.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Bandelow, B., Sher, L., Bunevicius, R., Hollander, E., Kasper, S., Zohar, J., … & WFSBP Task Force on Anxiety Disorders, OCD and PTSD. (2012). Guidelines for the pharmacological treatment of anxiety disorders, obsessive–compulsive disorder and posttraumatic stress disorder in primary care. International journal of psychiatry in clinical practice, 16(2), 77-84.
Center for Substance Abuse Treatment. (1999). Brief Interventions and Brief Therapies for Substance Abuse. Substance Abuse and Mental Health Services Administration. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK64952/
Davranış Araştırmaları ve Terapileri Merkezi. (n.d.). Psikoterapi nedir?. https://datem.com.tr/blog/psikoterapi-nedir/
Henker, B., Whalen, C. K., Jamner, L. D., & Delfino, R. J. (2002). Anxiety, affect, and activity in teenagers: Monitoring daily life with electronic diaries. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 41(6), 660-670. https://doi.org/10.1097/00004583-200206000-00005
Kaczkurkin, A. N., & Foa, E. B. (2015). Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders: an update on the empirical evidence. Dialogues in clinical neuroscience, 17(3), 337–346. https://doi.org/10.31887/DCNS.2015.17.3/akaczkurkin
Mental Health Foundation. (2014). Living with anxiety: Understanding the role and impact of anxiety in our lives. https://www.mentalhealth.org.uk/sites/default/files/living-with-anxiety-report.pdf
National Institute of Mental Health. (2020). Obsessive-compulsive disorder: When unwanted thoughts or repetitive behaviors take over. https://www.nimh.nih.gov/health/publications/obsessive-compulsive-disorder-when-unwanted-thoughts-take-over
Slavin-Mulford, J., & Hilsenroth, M. J. (2012). Evidence-based psychodynamic treatments for anxiety disorders: A review. Psychodynamic psychotherapy research, 117-137. doi: 10.1007/978-1-60761-792-1_7
"
