Gıda Zehirlenmesi: Nedir, Türleri Nelerdir? | Anadolu Sağlık Merkezi

Gıda Zehirlenmesi: Nedir, Türleri Nelerdir?

Gıda kaynaklı hastalık olarak da adlandırılan gıda zehirlenmesi, sindirim sisteminde yiyecek veya içecekler yoluyla yayılan bir enfeksiyon veya tahriştir. Özellikle virüsler, bakteriler ve parazitler çoğu gıda zehirlenmesinin nedenini oluşturur. Zararlı kimyasallar da gıda zehirlenmesine neden olabilir. Gıda zehirlenmesi çoğunlukla akuttur, yani aniden olur ve kısa sürer. Fakat bazı durumlarda, gıda zehirlenmesi daha uzun sürebilir veya ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Gıda Zehirlenmesi Nedir?

Gıda zehirlenmesi olarak adlandırılan gıda kaynaklı hastalıklar, kontamine, bozulmuş veya zehirli gıdaları yemenin sonucu oluşan komplikasyonları ifade eder. Gıda zehirlenmesi kontamine gıdalar tüketildiğinde ortaya çıkar. Kontamine gıda bakteri, mantar, parazit veya virüs gibi zehirli bir organizmalar ile enfekte olan besinler için kullanılan bir terimdir. Toksin, kimyasal veya enfeksiyöz ajan (bakteri, virüs, parazit gibi) içeren gıdaların tüketilmesi vücutta olumsuz semptomlara neden olabilir. Kontamine bir besin tüketildiğinde vücut toksinleri temizlemek için tepki verir. Oluşan semptomlar bu tepkileri ifade eder.

Gıda Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Gıda zehirlenmesinin yaygın semptomları arasında ishal, kusma, karın ağrısı, ateş, baş ağrısı bulunur. Ciddi zehirlenmeler sonucunda ise semptomlar arasında bulanık görme, baş ağrısı, felç, karıncalanma veya ciltte uyuşma yer alabilir. Eğer kişide sinir sistemi semptomları yaşanıyorsa en kısa sürede bir sağlık kurumuna gitmeleri gerekir. Gıda zehirlenmesi belirtileri şunlardır:

İshal
Mide ağrısı
Kramp
Mide bulantısı
Kusma
Ateş
Halsizlik
Kanlı ishal
Boğaz kuruluğu
Baş dönmesi

Semptomlar, hangi organ sistemine dahil olduğuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Semptomların başlama süresi aynı gün içerisinde gerçekleşebilir iken birkaç haftayı da bulabilir. Gıda zehirlenmesi, tüketilen gıdalardaki bakteri, virüs veya toksinlerden kaynaklanır. Zehirlenmeye neden olan mikroorganizmaya göre belirtilerin ortaya çıkma süreleri şunlardır:

Campylobacter nedeniyle meydana gelen gıda zehirlenmelerinde mide semptomları 2 ile 5 gün içinde ortaya çıkar ve 2-10 gün sürer.
Listeria kaynaklı zehirlenmelerde semptomlar yaklaşık 3 hafta içinde ortaya çıkar.
Norovirüs ve rotavirüs nedeniyle oluşan zehirlenmelerde semptomlar maruziyetten yaklaşık 24-48 saat sonra başlar.
coli nedeniyle meydana gelen zehirlenmelerde semptomlar özellikle midede başlar ve 3-4 gün içerisinde ortaya çıkar.

Gıda Zehirlenmesi Nasıl Teşhis Edilir?

Doktorlar genellikle gıda zehirlenmesini belirtilere göre teşhis eder. Semptomlar hafifse ve yalnızca kısa bir süre devam ediyorsa, genellikle testlere ihtiyaç duyulmaz. Fakat kişinin zehirlenme semptomları ciddi ise tıbbi öykü ve fizik muayene dışında dışkı testleri ve kan testleri istenmesi gerekir. Fizik muayene sırasında doktor kan basıncını ve nabzı dehidrasyon belirtileri açısından kontrol edebilir. Gerekli durumlarda dışkıda kan kontrolü yapılabilir. Dışkıdaki kan, bakteri veya parazitlerle gelişen bir enfeksiyonun işareti olabilir. Dışkı testleri virüslerin, bakterilerin ve parazitlerin varlığını gösterebilir.

Gıda Zehirlenmesi Türleri Nelerdir?

Bakteriler, enfeksiyona veya hastalığa neden olabilen küçük organizmalardır. Bakteriler vücuda kontamine yiyecek veya su yoluyla girebilir. Yiyeceklerin sıcaklığı 40 ila 140 derece arasındayken bakteriler hızla çoğalırlar. Bakteriler dışında virüsler de gıda kaynaklı zehirlenmelerin bir nedenidir. Gıda zehirlenmesine neden olan yaygın virüsler arasında norovirüs ve hepatit A bulunur. Parazitler ise diğer organizmaların içinde yaşayan mikroorganizmalardır. Parazitler vücuda yiyecek veya su yoluyla girebilir ve sindirim sistemine yerleşebilir. Gıda zehirlenmesine neden olan mikroorganizmalar şunlardır:

coli: Hastalığa neden olan E. coli genellikle hayvanların kesim işlemi sırasında yayılır, mandıralarda çiğ süte geçebilir ve hatta yakındaki sebze veya meyve mahsullerini kirletebilir. Az pişmiş et ve kontamine çiğ sebzeler, evlerde ve çocuk bakım merkezlerinde kişiden kişiye temas ile birlikte E. coli zehirlenmesinin ana kaynaklarıdır.
Listeria (Listeriosis): Listeria monocytogenes bakterisi, çoğunlukla yeni doğan bebekleri, hamile kadınları ve bağışıklık sistemi önemli ölçüde zayıflamış yetişkinleri etkileyen listeriosis adı verilen ciddi bir enfeksiyona neden olabilir. Listeria toprakta ve suda bulunabilir ve sağlıklı çiftlik hayvanları tarafından da taşınabilir. Pişmemiş (veya az pişmiş) etler ve sebzeler ile ambalajlanmadan önce işlenmiş bazı gıdalar bu organizmayı taşıyabilir.
Norovirüs: Norovirüs, öncelikle enfekte kişilerin dışkısında veya kusmuğunda bulunan bir virüs grubunu ifade eder. Norovirüs oldukça bulaşıcıdır ancak öldürücü değildir ve genellikle bir veya iki gün sonra geçer. Banyoyu kullandıktan sonra ellerini yıkamayan ve ardından yiyeceklere dokunan veya mutfak yüzeylerine dokunan enfekte yemek servisi çalışanları genellikle hastalığı yayarlar.
Salmonella: Salmonella çiğ tavuk veya yumurta, bozulmuş veya yanlış işlenmiş süt, kümes hayvanları, domuz eti veya sığır eti üzerinde bulunabilir. Salmonellosis daha ciddi fakat daha az yaygın bir form olup ölümcül olabilen tifo ateşine yol açabilir. Çoğu insan tedavi görmeden dört ile yedi gün arasında veya sonrasında iyileşir, ancak kan dolaşımına salmonella karışması durumunda hastalık ölümcül olabilir.

Gıda Zehirlenmesi Tehlikeli Sonuçları Nelerdir?

Gıda zehirlenmesinin en sık neden olduğu durumlardan kusma ve ishal önemli miktarda sıvı kaybına neden olabilir ve ishalin yanı sıra mide bulantısı ve kusma, kaybedilen sıvının yerine konmasını zorlaştırarak dehidrasyona neden olabilir. Enfeksiyöz salgınların ishalli hastalıklara neden olduğu gelişmekte olan ülkelerde bu durum ciddi sonuçlara neden olabilir. Aynı zamanda bebeklerde ve çocuklarda hızlı bir şekilde dehidrasyon olarak da adlandırılan vücut sıvılarının düşük seviyelere inmesi de gıda zehirlenmesinin bir sonucudur. Bu, bebeklerde ciddi hastalıklara neden olabilir. Bu durum yetişkinler için de geçerlidir. Özellikle kişide bulanık görme, kas güçsüzlüğü ve deride karıncalanma gibi sinir sistemi semptomları, ateş, üç günden fazla süren ishal bu durum oluşmasına sebep olur. Dehidratasyon tedavi edilmesi gereken bir durumdur.

Gıda Zehirlenmesi Tedavi Yöntemleri?

Mikroorganizmaların neden olduğu gıda zehirlenmelerini tedavi etmek için doktor rehidrasyon solüsyonlarına ek olarak antibiyotikler veya parazitleri hedef alan ilaçlar reçete edebilir. Bazı durumlarda doktorlar probiyotik önerebilir. Bazı probiyotiklerin bir ishal nöbetini kısaltmaya yardımcı olabileceğine dair görüşler vardır. Fakat güvenlik nedeniyle, probiyotikler veya diğer uygulamaları kullanmadan önce doktorla iletişime geçmek önemlidir. Yaşlı yetişkinler, zayıflamış bağışıklık sistemi olan yetişkinler ve şiddetli ishal veya dehidrasyon semptomları olan yetişkinler oral rehidrasyon solüsyonları ile tedavi edilebilir. Oral rehidrasyon solüsyonları, glikoz ve elektrolit içeren sıvılardır. Bazı enfeksiyon türleri antibiyotik gerektirebilir. Fakat çoğu zaman antibiyotikler gerekli değildir ve yardımcı olmazlar. En uygun tedavi çeşidi kişinin zehirlenme nedenine bağlı olarak değişiklik gösterir ve zehirlenme doktor tarafından karar verilen bir prosedür ile iyileştirilir.

Gıda Zehirlenmesinden Korunmak İçin Neler Yapılmalı?

Güvenli gıda tüketilmesi, gıda kaynaklı hastalıkları önlemenin en önemli yoludur. Mikroorganizmalar pişmeyecek bir besine geçerse hayatta kalabilir ve o gıda maddesini kirletebilir. Gıda zehirlenmelerinden korunmak için yapılabilecekler şunlardır:

Pastörize edilmemiş süt ve meyve sularını tüketmemek gerekir. Pastörize gıdalar mikropları öldüren bir süreçten geçmiştir.
Yiyecekler, özellikle kırmızı et, kümes hayvanları ve yumurtalar doğru miktarda pişirilmelidir. Bu yiyecekleri sonuna kadar pişirmek zararlı mikroorganizmaları yok eder.
Yiyecekler pişirildikten hemen sonra tüketilmelidir. Böylece zararlı mikroorganizmaların üremesi için zaman kalmaz.
Taze meyve ve sebzeler gibi yenmeden önce pişirilmemiş yiyecekler akan musluk suyu altında durulanmalıdır.
Sıcak yiyecekler, sıcak (60°C) ve soğuk yiyecekler, soğuk (4°C) tutulmalıdır. Buzdolabının 4°C veya daha düşük bir sıcaklığa ayarlandığından emin olunması da önemlidir.
Çiğ et ve kümes hayvanları hazırlanırken pişmiş yiyecekler, taze meyve ve sebzeler uzak tutulmalıdır. Bu nedenle etler ile sebze ve meyveler aynı tahtada kesilmemelidir.
Yiyecek hazırlamadan önce ve sonra eller sıcak, sabunlu suyla yıkanmalıd

Son güncellenme tarihi: 10 Mayıs 2023

Yayınlanma tarihi: 10 Mayıs 2023